Bluszczów

• Liczba mieszkańców: 970
• Powierzchnia: 530 ha
• Sołtys: Bogdan Zuch
• Tel.: 784 694 234
• zuch.bogdan@gmail.com
• www.bluszczow.eu

Miejscowość Bluszczów w 2010 r. w konkursie "Piękna wieś Województwa Śląskiego" zdobyła zaszczytne - I miejsce w województwie śląskim!

O sołectwie

Z DZIEJÓW

O przeszłości pradziejowej świadczy m.in. neolityczna siekierka, znaleziona w

Bluszczowie w 1930 r. Początki samej wsi, której nazwę wywodzi się od rośliny (bluszcz pospolity), giną w przysłowiowych

„mrokach średniowiecza”. Poznanie dziejów osady utrudnia brak wzmianek źródłowych. W dokumentach wieś pojawia się

u schyłku średniowiecza, w 1472 r., 1480 r. oraz 1531 r.

Tymczasem Ludwik Musioł przypuszcza, że wieś mogła istnieć już w XIII w. W średniowieczu

stanowiła własność rycerską niejakiego Jana. Nie jesteśmy jednak w stanie określić, kiedy

powstała oraz kiedy przestała być wsią książęcą. W sąsiedztwie istniały dość wcześnie inne,

niewielkie osady czy przysiołki: Wytrzęsów, Rogowiec, Syrynka oraz Ligotka (zwana

Bluszczowską).

Obok wsi istniał tu w czasach nowożytnych duży majątek ziemski. Jego właścicielami

byli przedstawiciele starych śląskich rodów, a wśród nich Fragsteinowie i Foglarowie. Od 1711

1. do I połowy XX w. właścicielami wsi byli Larischowie, którzy władali także sąsiednim

Rogowem oraz Syrynką. Larischowie skupili w swoim ręku potężne dobra, położone w rożnych

częściach Górnego Śląska. W 1730 r. utworzyli tzw. fideikomis, który uniemożliwiał ich podział.

W sensie politycznym podzieliła je w połowie XVIII w. granica prusko-austriacka. Larischowie

rezydowali w Karwinie, tam też znajdowała się dyrekcja całych dóbr, które obejmowały

dziesiątki dworów, kopalń i innych zakładów znajdujących się po obu stronach granicy.

Larischowie, od 1791 r. - Larisch-Moennichowie, byli pionierami uprzemysłowienia okolic

Karwiny. Dostąpili licznych zaszczytów, pełnili wiele ważnych funkcji i urzędów. Zapewne w II

połowie XVIII w. zamek w Bluszczowie utracił swoją rolę reprezentacyjnej siedziby rodowej. O

jego dawnej świetności świadczyła m.in. znajdująca się w nim prywatna kaplica oraz orkiestra

dworska z kapelmistrzem. Od II połowy XVIII w. zamek był już tylko ośrodkiem administracji

dóbr, którymi zarządzał na początku XX w. oberinspektor Schenk. Podlegały mu dwory:

Bluszczów, Rogów, Gorzyczki i Uchylsko.

W czasach nowożytnych duży majątek bluszczowski podlegał prawdopodobnie działom. U schyłku XVIII w. do bluszczowskiego dworu

należały aż 3 folwarki. Starsi mieszkańcy pamiętają zamknięte w czworobok zabudowania dworskie: stary „Zomek”, spichlerz ze stajnią,

stodołę, obory, kuźnię oraz czworaki (tzw. but). Zabudowania mieszkalne i gospodarcze folwarków

znajdowały się na tzw. Hańdrychowie (Heinrichshof) oraz Kympie - Owczarni (Neuhof), która

wzięła nazwę od hodowanych tu w XIX w. kilkuset owiec. Na części Kympy uprawiano winorośl

i stąd wzięło się jej określenie mianem Winnej Kępy (Kympy). Poniżej Owczarni znajdował się

staw dworski, Bezdzienek. Warto w tym miejscu dodać, że staw o takiej nazwie znajdował się

też w lutyńskich dobrach Larischow.

Z ważniejszych urządzeń związanych z dworem warto wymienić funkcjonujące w końcu

XVIII w. dwa młyny oraz cegielnię. W okolicy wydobywano też gips, później piasek. Zakupiony

przez spółkę „Ślązak” majątek rozparcelowano w latach 30. XX w. Resztki zabudowań

dworskich uległy zagładzie w II połowie XX w. Larischowie byli zapewne fundatorami

monumentu z figurą św. Jana Nepomucena, stojącego na wzgórzu Kamieniec.

Wieś była do 1945 r. gminą. Wspólnota samorządowa posiadała własną pieczęć. Obok

gminy istniał tu również obszar dworski, stanowiący odrębną jednostkę administracyjną, a

zlikwidowany w latach 20. XX w. i wcielony do gminy. Uprawnienia administracyjno-policyjne w

stosunku do zamieszkującej go ludności, pozbawionej samorządu, należały do właściciela

majątku ziemskiego.

U schyłku XVIII w. żyły w wiosce 223 osoby, w tym 5 siodłoków oraz 57 zagrodników i

chałupników. W 1940 r. gmina liczyła 617 mieszkańców. W 1945 r. Bluszczów wszedł w skład

gminy Bełsznica. W 1954 r. znalazł się w gromadzie Rogów, a w 1973 r. w gminie Gorzyce.

Jeszcze w 1910 r. stało w Bluszczowie, wśród 52 domów, kilka drewnianych, krytych słomą.

Mieszkańcy wsi trudnili się rolnictwem. Na przełomie XIX i XX w. miejscowość rozwijała się: w

latach 1902-1903 zbudowano szkołę, w latach 1907-1908 zbudowano i poświęcono murowaną

kaplicę. Krajobraz uzupełniły familoki kopalni Anna i zbudowana w latach 1914-1916 linia

kolejowa Olza-Pszów, z przystankiem oraz mostem nad torami w Bluszczowie. W latach 1924-

1925 oddano do użytku linię Bluszczów-Brzezie. W 1926 r. wieś zelektryfikowano. Likwidacja

obszaru dworskiego oraz parcelacja majątku umożliwiła rozwój przestrzenny. W I połowie XX

1. rozwijało się życie społeczne, powstała Ochotnicza Straż Pożarna oraz Kółko Rolnicze.

Powstańcze tradycje kultywował Związek Powstańców Śląskich, którego staraniem utworzono

w Bluszczowie niewielki park, zwany potocznie Olszynką. W jej sercu zbudowano w 1928 r.

pomnik dla upamiętnienia zwycięskiej powstańczej ofensywy, która ruszyła z tego miejsca w

1921 r. Po II wojnie światowej następował dalszy rozwój wsi. Po wojnie działały tu chory

Cecylia i Halka. Członkowie pierwszego występowali na centralnych dożynkach w Poznaniu. Od

wielu lat działa prężnie Koło Gospodyń Wiejskich oraz Ochotnicza Straż Pożarna. Warto w tym

miejscu wspomnieć o kilku mieszkańcach. Dworski „kolorz” Gawlina był bratem biskupa

polowego Wojska Polskiego Józefa Gawliny. Strażnikiem pamięci czasów minionych i

powstańczej tradycji był Maciej Rybka - górnik kopalni „Anna”, poeta i kronikarz. „Legendą”

Bluszczowa jest już dziś Elżbieta Iksal, zasłużona członkini Kół Gospodyń Wiejskich. W

Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Raciborzu pracował dr Augustyn Leśnik.

MUSISZ ZOBACZYĆ

• Park „Olszynka” to niewielki, bo zajmujący powierzchnię około 1,1 ha, ale bardzo urokliwy

park z pomnikiem powstańczym, założony w okresie międzywojennym przez Związek

Powstańców Śląskich. Po ostatniej wojnie nazwano oficjalnie Olszynkę Parkiem Weteranów

Powstań Śląskich. Mieszkańcy wsi nazywają park Olszynką - od porastającej ją olszy czarnej

(Alnus glutinosa - 26 %). Występują tu także w dużych ilościach: leszczyna pospolita, klon

zwyczajny, jarząb pospolity, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata (łącznie

15 gatunków drzew i krzewów). Roślinność rozwija się w naturalny sposób, charakteryzuje ją

duże zagęszczenie. Wiele gatunków posiada wartość ozdobną, niektóre okazy osiągnęły

rozmiary pomnikowe, np. kilka dębów szypułkowych. Warte uwagi jest też rozległe stanowisko

zawilców.

Niezwykłe ukształtowanie terenu Olszynki (wąwozy i skarpy) jest w dużej mierze

dziełem człowieka. Prawdopodobnie w dawniejszych czasach prowadzono tu jakieś wydobycie,

potem teren uległ kolejnym przekształceniom przy okazji budowy drogi. 23 V 1921 r. z okolicy

bluszczowskiej Olszynki i figury św. Jona (wzgórza Kamieniec) ruszyła do zwycięskiego boju,

po wcześniejszym przerwaniu powstańczego frontu, powstańcza kontrofensywa. W 1928 r.

staraniem miejscowego Związku Powstańców Śląskich stanął tu pomnik dla upamiętnienia tego

wydarzenia. Uporządkowana Olszynka przypominała odtąd park. Bluszczowski pomnik składał

się z cokołu, posadowionej na jego szczycie kuli i spoczywającym na niej orle. Na cokole

umieszczono napis (prawdopodobnie): „Nie rzucim ziemi skąd nasz rod Bóg Honor Ojczyzna”.

W Olszynce znajdowała się także strzelnica. W okresie międzywojennym w Olszynce odbywały

się liczne imprezy i uroczystości. W czasie wojny gromadzili się tutaj w niedzielne

przedpołudnia członkowie hitlerowskiej organizacji SA, pochodzący z Raciborza lub pobliskich

wiosek, także z samego Bluszczowa. Zjeżdżali w kilku samochodach i urządzali tu

prawdopodobnie ćwiczenia strzeleckie, o czym świadczyły znajdowane przez dzieci łuski. Po

wojnie pomnik odbudowano i urządzono tu Park Weteranów Powstań Śląskich, w którym

organizowano koncerty, festyny, dożynki, zloty zuchów i harcerzy oraz biwaki. W 1975 r.

wystąpił zespół „Meteor” z czeskiego Bogumina.

• Wzgórze Kamieniec, z którego rozpościera się piękny widok na dolinę Odry, jest jednym z

pięciu legendarnych wzniesień, pośród których miała powstać wioska. Góruje na nim barokowa

figura św. Jana Nepomucena. Jedna z legend głosi, że okazały pomnik postawiono na

pamiątkę bratobójczego pojedynku dwóch braci, w którym dwaj uczestnicy zabili się

nawzajem. Figurę miała postawić ich siostra. Inna legenda głosi, że wzgórze łączył podziemny

tunel z zamkiem rycerzy - zbójników w Ligotce. W dawnych wiekach grzebano na wzgórzu

osoby, którym odmówiono katolickiego pochowku (np. w 1694 r. pochowano tu kobietę

wyznania luterańskiego, która prawie nigdy nie przychodziła do kościoła). Przed wiekami

pochowek w polu, pod płotem czy przydrożnym krzyżem nie należał do rzadkości. W 1945 r.

pogrzebano tu naprędce i bardzo płytko kilkaset ciał żołnierzy radzieckich, którzy polegli w

zaciętych walkach. Niebawem ziemia zaczęła się podnosić. Zwłoki poległych ekshumowano i

przeniesiono na cmentarz wojenny.

Figura św. Jana Nepomucena powstała prawdopodobnie w latach 30. XVIII w.,

najpóźniej przed połową XVIII w. Autorstwo przypisuje się Johanowi Melchiorowi

Oesterreichowi (lub jego uczniom), który był jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy epoki

baroku na Śląsku. Nepomucen - jak piszą historycy sztuki - daje jałmużnę żebrakowi. Nie

zwracają jednak uwagi na budzący wątpliwości wyjątkowo przyzwoity stan odzienia i obuwia

mężczyzny - ''żebraka" (płaszcz, spodnie i wiązane buty). Tymczasem jeszcze w okresie

międzywojennym biedniejsi wieśniacy chodzili w mocno zdartym obuwiu a nawet boso!

Może więc ów mężczyzna nie jest żebrakiem ale np. rzemieślnikiem (i chodzi o akt zapłaty a

nie jałmużny)? Barokowa grupa figuralna została osadzona na postumencie spoczywającym na

cokole. Zatarciu uległ umieszczony na nim napis. Postument ujmują późniejsze rzeźby

świętych franciszkańskich (świętego Antoniego Padewskiego i św. Franciszka w strojach

zakonnych), wieńczy go gzyms. Rzeźby świętych zajęły miejsca po skutych wolutach.

Posadowiona nad nim grupa unosi się na skłębionych obłokach.

Święty Jan Nepomucen lewą ręką przyciska do piersi krucyfiks, prawą unosi nad

kapeluszem klęczącego mężczyzny. W palcach trzyma monetę. Święty jest ubrany w strój

kanonika (długa sutanna zapinana na guziki, komża, narzucona na ramiona, almucja z

kapturem, biret na głowie, nad nim aureola z pięcioma gwiazdkami). Pochylony mężczyzna

klęczy na prawym kolanie i trzyma oburącz zdjęty z głowy kapelusz. Przez prawe ramię ma

przewieszony na plecach tobołek.

Pełnoplastyczne dzieło zostało wyrzeźbione w drobnoziarnistym piaskowcu o kilku

barwach: mlecznej, różowej i szarej. Zachwyca proporcjami, znakomitym modelunkiem i

dbałością o najdrobniejsze detale. W ostatnim czasie zabytek doczekał się fachowej renowacji

(w 2001 r.) i naukowego opracowania.

• Neogotycka kaplica w centrum wsi, przy ul. Powstańców, pochodzi z 1907 r. Ufundowali ją

bezdzietni gospodarze Benedykt i Marianna Machnikowie. Została poświęcona w 1908 r., w jej

wieżyczce zawieszono dzwonek z 1886 r., który znajdował się w szkole, a pierwotnie na słupie

przy jednym z domów. Ceglaną kaplicę wzniesiono na planie prostokąta. Obiekt posiada

oszkarpowane narożniki, otwory drzwiowy i okienne zamknięte ostrołukowo, szczyt zdobiony

(wąskimi okienkami szczelinowymi, rozetami, krzyżami i plakietkami wykonanymi z kolorowej

glazurowanej cegły), dwuspadowy dach pobity blachą, a nad nim wieżyczkę sygnaturki z latarnią i hełmem piramidalnym z okapem.

Nad wejściem jest umieszczony napis Ave Maria.

Wewnątrz ołtarz z aranżacją groty z Lourdes z figurami Matki Boskiej i św. Bernadety. Przy

ścianach umieszczono figury św. Jana Nepomucena i św. Anny. W 1969 r. kaplicę gruntownie

wyremontowano.

• Kaplica z nieistniejącego Kamienia nad Odrą została przeniesiona do Bluszczowa na ul.

Kamieńską i poświęcona w 2000 r. Jej fundatorami byli Klara i Innocenty Oczadłowie, została

zbudowana w 1935 r. To obiekt na planie prostokąta, z dachem dwuspadowym krytym

dachówką. Posiada fasadę opiętą pilastrami, które przechodzą w schodkowany szczyt (w nim

okulus). Otwory drzwiowy i okienne są zamknięte półkoliście. We wnętrzu umieszczono

polichromowaną rzeźbę św. Antoniego z Dzieciątkiem. W ścianę kaplicy wmurowano tablicę z

inskrypcją upamiętniająca fundatorów oraz przeniesienie kaplicy. Warto przytoczyć jej

końcowy fragment: Bóg zapłać mieszkańcom Kamienia, którzy opuszczając domy rodzinne,

umożliwili budowę polderu Buków, aby uchronić przed powodzią swoich sąsiadów.

Kamień nad Odrą posiadał stary, średniowieczny rodowód. Mógł powstać przypuszczalnie w

XIII w. W końcu XVIII w. mieszkało tu kilkadziesiąt osób. Przez wieki należał do właścicieli

Tworkowa, położonego po drugiej stronie rzeki Odry. W 1965 r. mieszkało tu około 400 osób. Z

powodu zakazu budowy nowych domów wieś pustoszała (w 1994 r. liczyła około 100 osób).

Zalane wodą malownicze wyrobiska pożwirowe stanowiły popularne jeszcze w latach 80. XX w.

miejsce wypoczynku. Podczas powodzi w lipcu 1997 r. woda zerwała z miejscowej żwirowni z cum dwie barki (o nośności po 400 ton).

Wody powodziowe zniosły je w kierunku Bluszczowa, gdzie utknęły niedaleko domów mieszkalnych, nie czyniąc szkód.

Po powodzi 1997 r. rozpoczęła się budowa Polderu Buków, wyburzano domostwa, do Bluszczowa przeniesiono

krzyż i kaplicę. Do Kamienia należały maleńkie przysiołki: Zawodzie - Kampka oraz

Kamieńszczok. Teren wysiedlonej wioski znalazł się w czaszy polderu.

• W miejscowości dwa wartościowe krzyże przydrożne: Boża Męka (przy skrzyżowaniu ul.

Środkowej z ul. Powstańców, przeniesiona w 2000 r. z Kamienia nad Odrą, ufundowana przez

Annę i Józefa Klonów w 1946 r.; krzyż umieszczono na dwukondygnacyjnym postumencie z

tablicą: Jezu ufam Tobie; w górnej części postumentu wnęka z figurką Matki Boskiej Bolesnej,

zamknięta trójlistnie); Krzyż Gminny (przy skrzyżowaniu ulic Wiejskiej i Powstańców, został

ufundowany przez gminę Bluszczów w 1885 r. i zrekonstruowany po częściowym zniszczeniu w

czasie frontu w 1945 r.).