Odra

• Liczba mieszkańców: 366
• Powierzchnia: 302 ha
• Sołtys: Łukasz Pawlica
• tel. +48 733 632 229

O sołectwie

Z DZIEJÓW

Położona w dolinie rzeki Odry, jej imienniczka - niewielka Odra - jest bardzo starą

wioską. Wzięła swoją nazwę właśnie od nazwy rzeki. Pierwsza pewna wzmianka o miejscowości

pochodzi z 1264 r. Błędną jest powtarzana w różnych opracowaniach datacja na koniec XII w.,

wzmianka nie dotyczy naszej Odry. Wieś stanowiła początkowo własność książęcą, potem

rycerską, wreszcie wchodziła wraz z Bełsznicą i Gorzycami w skład państewka bogumińskiego.

Przed wiekami rzeka Odra nie płynęła tu jednym korytem. Meandrowała, tworzyła

wysepki i płycizny. Na mapie z połowy XVIII w. uwzględniono niezwykle ważny element

topografii terenu, jakim był bród. Przez okolice Odry i Bukowa wiodła odnoga ważnego szlaku

handlowego z Wrocławia przez Raciborza na Frysztat i Cieszyn. Odnoga na Hluczyn w

sąsiedztwie wioski przekraczała rzekę. Rzeka wielokrotnie zalewała lub podtapiała wioskę,

m.in.: w 1813, 1831, 1854, 1880 r., 1903, 1939, 1960, 1977, 1985 i 1997 r. Wspomniana

mapa znakomicie ilustruje położenie wsi nad samym starym korytem rzeki, która płynęła

wcześniej pod dzisiejszą ulicą Główną. W trakcie powodzi rzeka niejednokrotnie zmieniała swój

bieg, w latach 1870-1872 wyprostowano fragment koryta na wysokości wioski.

Odra stanowiła odrębną gminę, posiadała w polu pieczęci lemiesz i krój. Po wojnie

weszła w skład gminy Bełsznica, potem gromady Rogów, wreszcie gminy Gorzyce. Około 1780

1. było tu 10 gospodarstw siodłaczych i 2 chałupnicze. Zamieszkiwało je 81 osób. W 1840 r.

stało tu 21 domów, w których mieszkało 171 osób. W 1673 r. wójtem był wolny siodłak

Szczęsny. Oprócz wolnego gospodarstwa, stanowiącego uposażenie dziedzicznego sołectwa,

istniały tu młyn i karczma. Przewoźnik przeprawiał ludzi przez rzekę. U schyłku XVII w.

przewoźnikami byli Andrzej Donica, a po nim Michał Klimanek. We wsi mieszkali wtedy m.in.

Błaszczok, Klimanek, Smołka, Szczęsny, Siedloczek. W I połowie XX w. na wysokim poziomie

stało warzywnictwo. Uprawiano sałatę, kapustę i kalarepę. W I wojnie światowej zginęło 10

mieszkańców wsi, kilkanaście osób zginęło też w czasie II wojny światowej.

Odra należy od stuleci do parafii w Rogowie. Życie religijne skupiało się wokół kaplicy,

którą zbudowano zapewne w I połowie XIX w. Już w okresie międzywojennym w niewielkiej wsi

odbywała się nauka dzieci. W latach 70. XIX w. powstała tu niewielka szkoła, do której

uczęszczały też dzieci z Kamienia. Kierownik Pawlina gromadził wydobyte ze żwirowisk

prehistoryczne kości.

Na początku XX w. (prawdopodobnie w 1913 r.) powstała w wiosce duża żwirownia,

która należała do Goldmanów z Koźla. Postawiono tu budynek administracyjno-gospodarczy

oraz drewnianą kuźnię. Żwirownia dysponowała początkowo parowymi pogłębiarkami, potem

koparką pływającą, parowym dźwigiem na szynach i barkami, którymi transportowano urobek.

Powstała też bocznica kolejowa z Olzy. Złoża żwiru eksploatowano przez kilkadziesiąt lat. Po

wojnie „znacjonalizowany” zakład działał pod nazwą żwirownia „Odra”, w strukturze rożnych

dużych przedsiębiorstw, m.in. od 1954 r. razem z 7 cegielniami w Wodzisławskich Zakładach

Przemysłu Terenowego Materiałów Budowlanych. Pozostały po żwirowni malownicze wyrobiska,

które już w czasie eksploatacji zalewała woda. W latach 90. XX w. rozpoczęła się w pobliżu wsi

budowa suchego zbiornika - polderu „Buków”.

W części miejscowości nazywanej Festong istniał podobno warowny gród czy zamek.

Jego zły pan nienawidził swojego garbatego brata. Więził go w lochu, potem wygnał. Na gród i

jego mieszkańców zaczęły spadać nieszczęścia: małżonka pana popełniła samobójstwo skacząc

z baszty, córka utopiła się, jeden z synów spadł z konia, drugi poniósł śmierć w pojedynku.

Legenda głosi dalej, że gród zniszczyły dwa żywioły: pożar i woda, która podmyła mury i

baszty. Resztki zapadły się do piasku i żwiru. W trakcie eksploatacji kruszywa odkryto podobno

tajemniczą cegłę.

W XIX w. działał tu Jan Nowoczek, rzeźbiarz amator, w XX w. mieszkała tu Anna

Zychmowa, poetka związana z gazetą gminy Gorzyce.

MUSISZ ZOBACZYĆ:

• Dawne wyrobiska żwirowe wypełnione wodą stanowią największą atrakcję miejscowości.

Eksploatację żwiru prowadzono tu przez kilka dziesięcioleci wzdłuż rzeki, także na starorzeczu

Odry pod wsią Odra. Pozostałością są zbiorniki wodne, które posiadają urozmaiconą linię

brzegową. Towarzyszące im zarośla i zadrzewienia to ostoja licznych gatunków zwierząt. Dziś

istnieją na nich min. łowiska wędkarskie.

• Polder Buków znajduje się co prawda poza terenem sołectwa, jednak część jego wałów

zbudowano na granicach miejscowości Odra. Został zbudowany w latach 1989-2002 na terenach gmin Gorzyce (w miejscu wysiedlonej i

wyburzonej wsi Kamień) i Krzyżanowice. Sztuczny zbiornik przeciwpowodziowy może pomieścić ok. 50 mln m wody. Jest w częścią systemu

ochrony przeciwpowodziowej górnej Odry. Zajmuje powierzchnię ok. 830 ha, długość obwałowań i zapór ziemnych wynosi 14,5 km. Przelew 

powierzchniowy z jazem ruchomym służy do sterowania wodą. Zbiornik przyjął nadmiar wód powodziowych w 2006 r. i 2010 r. Spłaszczał i

opóźniał falę powodziową na Odrze chroniąc tym samym niżej położone miasta i wsie. Z Kamienia do Bluszczowa przeniesiono kaplicę i

kamienny krzyż przydrożny.

• Murowana kapliczka z I połowy XIX w. znajduje się w centrum sołectwa przy ul. Głównej

21. Wzniesiono ją na planie kwadratu. W ścianach arkady z obramieniem ceglanym. Nad

piramidalnym dachem, pobitym blachą, wznosi się baniasta kopuła z latarnią, a nad nią kolejny

daszek zwieńczony kopułką i krzyżem. Na fasadzie kapliczki osadzono metalową, emaliowaną

płytkę z zaznaczonym poziomem wody podczas powodzi w lipcu 1997 r. Dzwon umieszczony w

przezroczu pochodzi z 1838 r. We wnętrzu duża, polichromowana rzeźba św. Jana

Nepomucena, zapewne z XIX w., o cechach barokowo-ludowych. W 1880 r. dolinę Odry

nawiedziła katastrofalna powódź. Wody Odry zalały dużą część Bełsznicy, Odrę i Olzę. Na

kaplicach w Odrze i Olzie umieszczono tabliczki pokazujące jak wysoko sięgała woda.

• Krzyż przydrożny przy ul. Głównej pochodzi z około 1900 r. Wykonany z kamienia posiada

postument ujęty szkarpami, zwieńczony gzymsem. W środku ostrołukowo zamkniętej wnęki,

na konsoli figurka MB Bolesnej. Wartościowy krzyż kapliczkowy znajduje się również przy ul.

Rogowskiej, w niedalekiej odległości skrzyżowania z ul. Polną.

• W pobliżu kaplicy budynek mieszkalny opisany w „Katalogu zabytków sztuki”. Pochodzi z

1842 r., został przebudowany w 1928 r., posiada pseudobarokową dekorację ściany szczytowej

a we wnętrzu sklepienia żaglaste. Na jednej z drewnianych belek wyryto datę 1815 r.